Yeni kitap çalışması için 81 il ve 33 bağlı kuruluşun 2015- 2018- 2023- 2024 yılları mali gerçekleşmelerini/ performanslarını, Gelir- Gider- Kesin Mizan- Bilanço bilgilerini kullanarak hazırladığım üç ayrı tabloya yerleştiriyorum. Bu tarihler aynı zamanda yerel seçimler sonrası yönetime gelen heyetlerin de dönemsel (2015- 2018/ 2018- 2023) ve 2024 seçiminden sonra bir yıllık performanslarını da ölçmeye yarayacak. Yani üç dönemin veri tabanı olacak ve muhtelif oranlamalar ile istatistiklerin çıkarılmasını sağlayacak.
Tam bir dikenli gül bahçesinde ilerliyorum. Neyse ki Sayıştay denetim raporlarında istediğim her türlü bilgi var ancak, BB- Büyükşehir Belediyeleri her yıl denetlense de, bağlı kuruluşlar ve il belediyeleri 2-3 yıl arayla denetleniyor ve onlar da benim ilgi alanım olmayan yıllar olabiliyor.
İkinci kaynağım belediyelerin web sitesindeki Faaliyet raporları ile Performans programları ve Kesin hesap/ Mali tablolar başlığı altında verilen Bilançolar- Kesinleşmiş Gelir- Gider tabloları.
Açık konuşmak gerekirse Faaliyet raporu hazırlamak için tek yönetmelik olsa da, neredeyse belediye sayısı kadar farklı formatta rapor örnekleri var. Yerel yönetimlerle ilgili yetkili olsam, 2018 yılından başlayarak tüm faaliyet raporlarıyla bilançoları yeniden düzenleterek işe başlarım. Muhtelif Sayıştay raporlarında da belirtildiği gibi, bilançolarda bariz hatalar var. Diğer taraftan 2017 sonuna kadar envanter kayıtlarının rayiç değerler üzerinden yeniden belirlenmesi çalışmaları, 2018 hatta 2019 yılına sarktığı için, bire on farklılıklar var ve belediyelerin varlık bilgilerinde büyük sapmalara neden oluyor.
Belediye veya kamu hizmeti ile proje veya şirket yönetiminde doğru raporlama yapılmaz, iş ve işlemlerin performans ölçümleri eksik yapılarak denetlenmezse, sürdürülebilir başarı yakalamak mümkün değildir.
Konumuza dönecek olursak. Web sitesinde istediğim bilgiyi bulamadığım belediyelerden birisi de hemşerim Sinop belediyesi. Aşağıda talebimi ve gelen kısa cevabı paylaşacağım. Daha önce de Bolu belediyesinden 2024 faaliyet raporunda bilanço olmadığını, geçmiş yıllarda konulduğunu söyleyerek talep ettiğimde, zatın biri cevap yazmış; “Her isteyene göre faaliyet raporu hazırlamıyoruz..!!”
Osmaniye belediyesine telefon ettim. 2024 faaliyet raporunda bilanço yok, e-posta adresime gönderebilir misiniz, daha önce yazılı talep ettim ama web sitesinde kayıtlı e-posta adresi bulunamayıp geri döndü dedim. Karşımdaki kişi “doğru yeri aradınız, burası strateji müdürlüğü ancak, biz bir genel başkanın memleketi olan belediyeyiz!!!, her isteyene bilanço gönderemeyiz” dedi telefon kapandı. Vallahi böyle dedi.!
Demek bir partinin genel başkanının memleketi olan belediye, yasalarda böyle bir kural olmasa da, KVKK- Kişisel Verileri Koruma Kanunu kapsamında olmayan, Sayıştay’ın her rapor ekine iliştirdiği Bilançoyu göndermeme hakkına sahipmiş..! Asıl sorun şurada.. 81 il var ama 150 civarı parti var. Yani her ile 2 genel başkan düşüyor. Kimseden bilgi talep edemeyeceğiz bu gidişle… Saçmalamada son nokta.. Belediyeyi dünyaya kapatmışlar!!
Sinop belediyesine web sitesinden yaptığım başvuru;
2024 yılı faaliyet raporu içinde bilanço yok. Ayrı bir sekme açarak yayımlayabilirsiniz veya abgrisk@gmail.com adresime gönderebilirseniz sevinirim. Hatta Çanakkale belediyesi faaliyet raporunu incelemenizi öneririm.
Cevap; 1064 Nolu Başvurunuz “Sn. Ahmet Baybars Göğez, 2024 Faaliyet raporundaki tüm verilerimiz 2024 Kesin Hesap ve Bilanço verilerinden oluşmaktadır. İlginize teşekkür eder, iyi çalışmalar dileriz.“ açıklaması ile sonuçlandırılmıştır.
Yani size ayrıca bilanço göndermeyip sitede yayımlamayacağız, sizin adınıza inceleyip faaliyet raporu içine bilgileri yerleştirdik. Belediyenin mali analizini bu çerçevede yapın demek istiyor. Talihsiz bir açıklama olduğu için Sinop belediye başkanı sayın Metin GÜRBÜZ’e whatsapp mesajı göndererek bilgi verdim. Bir hafta bekledikten sonra yanıt ve bilanço gelmeyince, aşağıdaki mesajı gönderdim.
“Sayın başkan ve Mali hizmetler müdürü, Bir kitap çalışmam için BB ve İL belediyelerinin 2015- 2018- 2023- 2024 yılı Gelir- Gider ve Bilanço/ Kesin hesaplarını inceliyorum. Sayıştay raporlarından 2015- 2018- 2023 yıllarına ait bilgileri temin ettim. Ancak sitenizde yayınladığınız 2024 ve eski tarihli faaliyet raporlarında Kesin hesap ve bilanço bilgileri yok. Bilindiği gibi mecliste kabul edilen raporlar ve mali bilgiler kamuoyuyla paylaşılmak zorundadır. Sakıncası olsa Sayıştay denetim raporları ekinde paylaşmazdı. Sizin gibi geçmişte bu bilgileri paylaşmayanlar, web sitesinde ayrı bir başlık açarak, Mali tablolar ve Kesin hesaplar altında geçmişe dönük paylaşıyorlar. Mali tablolar olmadan faaliyetleri analiz edebilmek de mümkün değildir. Web sitesine koymayı düşünseniz bile zaman alacağı için abgrisk@gmail.com e-posta adresimden paylaşırsanız işim aksamamış olur. Talebimin uygun karşılanacağını umar işlerinizde başarılar dilerim.”
Biraz dedikodu gibi oldu ama yanlışların neler olduğunu açıklayabilmek için yazmam gerekiyordu.
Faaliyet raporu hazırlamanın asıl amacı nedir?
Em. Sayıştay denetçisi sayın Levent KARABEYLİ’nin yorumuyla aktarıyorum. Faaliyet raporunun asli fonksiyonu stratejik plan ve performans programında yer alan amaç ve hedeflere ne ölçüde ulaşıldığını, sapmaları ve gerekçelerini ortaya koymak. Raporun “performans bilgileri” bölümü performans ölçüm sisteminin asli unsurlarından.
Bütçe Uygulama Sonuçları ve Temel Malî Tablolara İlişkin Açıklamalar da bütçe gerçekleşmelerine ve sapmalarına ilişkin bilgi veren dokümanlardır.
Başka bir ifadeyle, mali bilgiler, hangi kaynaklardan ne gelir elde etmeyi, nerelere ne kadar harcama yapmayı tahmin ettiğimizi ve uygulamada nasıl sonuçlandığını gösteren kaynaklarımıza ve kaynak kullanımlarımıza ilişkin parasal bilgileri gösterirken, performans bilgisi; bu kaynakları elde ederek ve kullanarak hangi hedeflere ne ölçüde ulaştığımıza ilişkin bilgileri vermektedir. Mali ve performans bilgileri birbirini tamamlar, birisi parayı diğeri bu paralarla yapılan işleri sergiler, “biri olmadan diğerini anlayamayız, analiz edemeyiz.”
“Faaliyet raporları, Kesin hesap ve Bilanço verilerine göre hazırlanmaz. Onlar faaliyet raporunun ekleridir.”
Kamu İdarelerince Hazırlanacak Faaliyet Raporları Hakkında Yönetmelik m. 18’de bu bilgilerin faaliyet raporlarında “Mali Bilgiler” kapsamında yer alacağı belirtiliyor. Kapsamlı niteliklerinden dolayı da bu bölümde daha kısa değerlendirmeler yapılıp, mali tablolara ek’te yer verilmesi uygun olabilir.
Zaten Ankara BB gibi bazı belediyeler de böyle yapıyor. Faaliyet raporları Nisan ayı meclisinde görüşülüp bekleme süresi sonunda mülki amirce onaylandıktan sonra düzenlenmiş haliyle belediyenin web sitesinde yayımlanır. Kesin hesaplar ve bilanço ise Mayıs ayı meclisinde görüşülüp oylandıktan sonra onaylanıp web sitesinde “Kesin hesaplar ve/ veya Mali tablolar” başlığı altında kamuoyu ile paylaşılır. %80- 90 belediye kesin hesapların onaylanmasından sonra faaliyet raporunun içine mizan- bilanço ve kesin hesapları da ekleyerek paylaşıyor. Çanakkale belediyesi mecliste görüşülen ham haliyle ve düzenlenmiş son haliyle paylaşıyor.
Bilanço ve kesin hesapların ayrı, ayrı veya tek seferde paylaşılması yöntemlerinden ikisi de doğrudur. Ancak faaliyet raporu içinde paylaşmayıp, ayrıca bilanço ve kesin hesapların paylaşılmaması yanlış/ eksiktir.
Bazı çokbilmişlerin Faaliyet raporu içinde Bilanço ve kesin mizan olmaz diye ısrar etmesinin arkasında bu kafa karışıklığı yatar.
Kendi takvimine göre Mart ayında denetimlerini sonlandırmak zorunda kalan Sayıştay’a da Mali hizmetler müdürü tarafından bilahare kesinleşmiş mali verilerin gönderildiğini bilirim. Sayıştay denetimleri hakkında bazı eleştirilerin de olduğu, sayın KARABEYLİ’nin kaleme aldığı makale web sitemde yayımlanmaktadır. Okumanızı öneririm. https://abaybarsgogez.net/sayistay-denetimi-sorumluluk-cercevesi-ve-sorunlar-2/
Belediye şirketlerinin (BİT) bilgileri faaliyet raporunda yer alır mı?
Sayın KARABEYLİ şöyle yorumluyor; “5018/ m. 41; “İdare faaliyet raporu, ilgili idare hakkında genel bilgilerle birlikte; kullanılan kaynakları, bütçe hedef ve gerçekleşmeleri ile meydana gelen sapmaların nedenlerini, varlık ve yükümlülükleri ile yardım yapılan birlik, kurum ve kuruluşların faaliyetlerine ilişkin bilgileri de kapsayan malî bilgileri; stratejik plan ve performans programı uyarınca yürütülen faaliyetleri ve performans bilgilerini içerecek şekilde düzenlenir.” Deniliyor. Yönetmelik m. 18’de de aynı hüküm tekrar ediliyor. Maddede kurumun varlık ve yükümlülüklerinin faaliyet raporunda yer alması gerektiği belirtildiğinden dolayı belediyenin hisselerinin tamamına veya büyük bir kısmına sahip olduğu şirketlere ilişkin özet bilgilerin, hisse oranlarının vs. raporda yer alması beklenir.
Ancak, şirketlerin mali tablolarının belediyenin faaliyet raporunda yer alması gerekli ve doğru değildir. Şirketler ayrı tüzel kişiliği olan Ticaret Kanununa tabi kuruluşlardır. Hissesinin tamamına belediye de sahip olsa hangi mali tabloları hazırlamakla yükümlü oldukları ve bunları nerede yayınlayıp, nereye gönderecekleri ilgili mevzuatında tayin edilmektedir.
Küçük bir nüans farkıyla şöyle bakıyorum; Kamu kaynağı kullanan ve Sayıştay denetimine tabi %50+ hisseye sahip BİT’lerin 6102 TTK- Türk Ticaret Kanunu uyarınca faaliyet raporu hazırlamak zorunda olduklarını, Bütçe hazırlamaları gerektiğini, web sitelerinin Ticaret Sicil Gazetesinde tescil ve ilan edilmesini, mali bilgileriyle genel kurul ve yönetim kurulu kararları gibi bilgilerin BTH- Bilgi Toplumu Hizmetleri bölümünde yayımlamak zorunda olduklarını biliyoruz. Ancak %80- 90 BİT bu kurallara uymuyor.
Diğer taraftan belediyelerin BİT’ler ve bağlı kuruluşlar ile birlikte konsolide bilanço hazırlama alışkanlığı yok. Halbuki 696 KHK’lı işçilerin mensubu oldukları Personel şirketlerinin tek müşterisi belediye. BİT’lere bile personel veremezler. Diğer BİT’lerin de mecliste faaliyet raporları oylanır. Sermaye artışları, kredi kullanımı ve yönetici atamaları da belediye meclisinde görüşülür. O halde belediyenin faaliyet raporu içinde BİT’lerin de faaliyet özetleri ile Bilanço ve Gelir tablolarının yer alması daha doğru olmaz mı?
Sayın KARABEYLİ özellikle Performans raporlaması konusunda Türkiye’nin önde gelen uzmanlarındandır. Belediyenin performansıyla birlikte BİT’lerin de mali performanslarının tek raporda ölçülmesi, adeta holding yapılanmasında olduğu gibi İcra kurulunun tüm şirketlerle birlikte holdingin performansını ölçmesi gibi düşündüğüm için faaliyet raporlarında BİT’lerin mali tabloları (Bilanço ve Gelir tablosu) olması gerektiğini savunuyorum. Nitekim geçmişte bu düşüncelerimi paylaştığım Eskişehir BB ile Bursa BB 2020 sonrası faaliyet raporlarında, insan kaynakları dahil BİT’lerin mali durumlarını ve kısa faaliyet bilgilerini paylaşmaktadır.
BİT’lerin Ticaret siciline kayıtlı web sitesi var mı? Faaliyet raporu hazırlıyor mu? Bütçe hazırlıyor mu? Bu sorular ayrı bir konu başlığı olup, Sayıştay raporlarında defalarca tenkit edilmiştir. Bakınız; https://abaybarsgogez.net/sayistay-ve-anayasa-mahkemesinin-bitlerde-ictihat-gibi-kararlari/
Faaliyet raporları hazırlama yönetmeliği değişti mi?
“Kamu İdarelerince Hazırlanacak Faaliyet Raporları Hakkında Yönetmelik” yürürlükten kaldırılıp yerine “Kamu İdarelerince Hazırlanacak Stratejik Planlar Ve Performans Programları İle Faaliyet Raporlarına İlişkin Usul Ve Esaslar Hakkında Yönetmelik” getirildi.
Yeni Yönetmelik geçici m. 1; Bütçelerinde sorumlu oldukları program ve alt programlar, Başkanlık ve ilgili idareler tarafından birlikte belirleninceye kadar, mahallî idareler ve sosyal güvenlik kurumları tarafından hazırlanacak stratejik planlar, performans programları ve faaliyet raporları hakkında; 17.03.2006 tarihli ve 26111 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Kamu İdarelerince Hazırlanacak Faaliyet Raporları Hakkında Yönetmelik, 05.07.2008 tarihli ve 26927 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Kamu İdarelerince Hazırlanacak Performans Programları Hakkında Yönetmelik ve 26.02.2018 tarihli ve 30344 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Kamu İdarelerinde Stratejik Planlamaya İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik hükümlerinin uygulanmasına devam olunur.” denildiğinden eski Yönetmelik hala yürürlükte. Yeni Yönetmeliğin Ek:1’nde faaliyet raporları formatı eskisi gibi yer alıyor.
Ayrıca 17.09.2020 tarihli ve 31247 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Kamu İdaresi Hesaplarının Sayıştay’a Verilmesi Ve Muhasebe Birimleri İle Muhasebe Yetkililerinin Bildirilmesi Hakkında Usul Ve Esaslar yönetmeliği ile birlikte bu yazının muhasebeden sorumlu yetkililer tarafından okunmasında yarar var.